Câu 1
Tìm hiểu số tiếng trong những câu tục ngữ trên, từ đó rút ra nhận xét chung về độ dài của tục ngữ.
Trả lời: Số tiếng trong các câu tục ngữ rất ít. Nhìn chung, tục ngữ là những câu nói ngắn gọn.
Ví dụ:
Câu ít tiếng nhất: “Người sống hơn đống vàng” (5 tiếng).
Câu nhiều tiếng nhất: “Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút” (16 tiếng).
Câu 2
Trong 15 câu tục ngữ ở trên, những câu nào có gieo vần? Việc gieo vần như vậy có tác dụng gì?
Trả lời: Những câu tục ngữ gieo vần:
“Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão” (gieo vần cách).
“Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút”.
“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối”.
“Người sống hơn đống vàng”.
“Đói cho sạch, rách cho thơm”.
=> Tác dụng: Việc gieo vần tăng tính nhịp nhàng, hài hòa, giúp tục ngữ dễ nhớ và đồng thời tạo sự chặt chẽ về hình thức.
Câu 3
Câu tục ngữ nào trong bài học này có hình thức của một thể thơ quen thuộc, được dùng rất nhiều trong ca dao của người Việt? Nêu thêm hai câu tục ngữ có hình thức tương tự.
Trả lời: Câu tục ngữ có hình thức giống thể thơ lục bát:
“Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao”.
Hai câu tục ngữ tương tự:
“Bầu ơi thương lấy bí cùng, tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn”.
“Lời nói chẳng mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”.
Câu 4
Tính chất cân đối trong cấu trúc ngôn từ được thể hiện như thế nào ở những câu tục ngữ trên? Việc tạo nên sự cân đối trong cấu trúc của một câu tục ngữ có tác dụng gì?
Trả lời: Tính cân đối được thể hiện ở: số tiếng bằng nhau, từ loại của từ ở từng vị trí giống nhau, thanh điệu đối chọi nhau (bằng – trắc), hình ảnh tương đồng hoặc tương phản nhau.
Ví dụ: “Đói cho sạch, rách cho thơm” có cấu trúc đối xứng, số lượng âm tiết 3/3, hài hòa về từ ngữ.
=> Tác dụng: Làm cho các câu tục ngữ hàm súc, chặt chẽ và giàu sức thuyết phục. Những bài học, kinh nghiệm có sức nặng của chân lí. Mặt khác, cùng với nhịp và vần, tính cân đối góp phần làm cho tục ngữ trở nên hấp dẫn về nghệ thuật, dễ nhớ, dễ thuộc.
Câu 5
Có thể phân chia các câu tục ngữ trên vào những chủ đề nào?
Trả lời: Có thể phân chia các câu tục ngữ trên vào ba chủ đề:
Chủ đề kinh nghiệm về thời tiết: câu 1 → câu 5.
Chủ đề kinh nghiệm về lao động sản xuất: câu 6 → câu 8.
Chủ đề kinh nghiệm về đời sống xã hội: câu 9 → câu 15.
Câu 6
Chỉ ra những câu tục ngữ thể hiện ý nghĩa một cách trực tiếp, những câu tục ngữ thể hiện ý nghĩa qua hình ảnh có tính chất ẩn dụ.
Trả lời:
Những câu tục ngữ biểu thị ý nghĩa trực tiếp:
Gió heo may, chuồn chuồn bay thì bão.
Mây kéo xuống biển thì nắng chang chang, mây kéo lên ngàn thì mưa như trút.
Nắng chóng trưa, mưa chóng tối.
Nắng tốt dưa, mưa tốt lúa.
Làm ruộng ba năm chưa bằng chăn tằm một lứa.
Những câu tục ngữ biểu thị ý nghĩa ẩn dụ:
Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng, ngày tháng mười chưa cười đã tối.
Người sống hơn đống vàng.
Đói cho sạch, rách cho thơm.
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Một cây làm chẳng nên non, ba cây chụm lại nên hòn núi cao.
Câu 7
Ý nghĩa của câu tục ngữ số 11 và 12 có loại trừ nhau không? Em rút ra được bài học gì từ hai câu tục ngữ đó?
Trả lời: Câu 11 và 12 trong bài đặt cạnh nhau cũng là một cặp có vẻ mâu thuẫn, loại trừ nhau: nếu câu này đúng thì câu kia sai, và ngược lại. Tuy nhiên, thực tế, hai câu này vẫn được dân gian sử dụng và chúng vẫn song song tồn tại bởi các câu tục ngữ luôn gắn với những hoàn cảnh sống khác nhau. Nhờ đó, mỗi câu mới thể hiện những bài học riêng và được vận dụng có hiệu quả trong hoàn cảnh giao tiếp cụ thể.
=> Qua hai câu tục ngữ này em nhận thấy bản thân mỗi người cần có sự học hỏi để ngày càng phát triển. Tuy nhiên, chúng ta không nên bó hẹp sự học hỏi của bản thân mình vào ai đó mà hãy học tập tất cả mọi người xung quanh những điều tốt đẹp nhất.
Câu 8
Vì sao nhiều câu tục ngữ về đời sống xã hội ra đời từ thuở xưa mà vẫn còn giá trị đối với con người ngày nay?
Trả lời: Các câu tục ngữ vẫn còn giá trị đến ngày nay là bởi vì đó là kinh nghiệm, kiến thức hết sức quý giá. Cách giáo dục chân thực, hóm hỉnh bằng tục ngữ của ông cha ta đã tạo nên đời sống vật chất và tinh thần phong phú.
Chuyên mục: Giáo Dục
Nguồn: THPT Phạm Kiệt
